Όταν ο Pasolini έκανε το … Salo o le 120 Giornate di Sodoma

– Μεταφρασμένος Τίτλος:
Σαλο, 120 μερες στα Σοδομα

– Γνωστό και ως:
Salo, or the 120 Days of Sodom

· Κριτική (από μέλη του Cine.gr): Τρίτη 23 Αυγούστου 2005

«Ό,τι είναι ακραίο είναι καλό». Είναι η πρώτη κουβέντα που θα ακουστεί στην ταινία του Pasolini, ένα σχόλιο που μπορούμε να εκλάβουμε και ως αυτό-αναφορικό. Είναι επίσης και ο πρόχειρος λόγος για τον οποίο μια ευρεία ομάδα δήθεν σινεφίλ (πρόκειται απλώς για άτομα που καταπολεμούν την βαθιά πλήξη τους καταναλώνοντας ακραίες εικόνες) καταλήφθηκε από έναν άκριτο θαυμασμό, άξιο περιφρόνησης όσο και οι βαβούρες των αφορισμών από τους κάθε λογής αναλφάβητους της εικόνας. Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται αυξημένη αίσθηση του χιούμορ: πώς αλλιώς να μην απελπιστεί κανείς που, 191 χρόνια μετά το θάνατο του μαρκήσιου de Sade, το ανθρώπινο είδος εξακολουθεί με πείσμα γαϊδουρινό να βλέπει το δέντρο/«νοσηρότητα» και να χάνει ολόκληρο δάσος/ σπουδή πάνω στη σχέση ενστίκτων-εξουσίας;

Ας απομακρύνουμε όμως το μαρκήσιο από το κύμα ηλιθιότητας που τον έπνιξε και στην εποχή του και ας τον θαυμάσουμε στο βάθρο της απόλυτης ελευθερίας, αυτής που κατέκτησε μέσα από ανελέητο κυνηγητό και αλλεπάλληλες φυλακίσεις –παραδοξολογία αντάξια του μεγαλείου του. Ο de Sade εξερεύνησε την ανθρώπινη δυναμική πέρα από το εφεύρημα της ηθικής. Οποιοσδήποτε διατεθειμένος να απαλλάξει την ύπαρξή του από τα βαρίδια θα πραγματοποιήσει μια συγκλονιστική διαδρομή από την «Ιουστίνη» στην «Ιουλιέτα» και από τη «Φιλοσοφία στο μπουντουάρ» στις «120 ημέρες των Σοδόμων».

Η κύρια παρέμβαση του αδικοχαμένου Pasolini στο σαδικό έργο έγκειται στη μετάθεση της δράσης –όσα θα δούμε εκτυλίσσονται κάπου στη Β. Ιταλία, που βρίσκεται υπό φασιστο-ναζιστική κατοχή. Με λίγα λόγια: μια παρέα ανώτατων αξιωματικών του καθεστώτος επιλέγουν με μεγάλη φροντίδα τις πόρνες, τους φρουρούς και τους ανθρώπους –ερωτικά αντικείμενα που θα τους συνοδέψουν σε μια απομακρυσμένη βίλα. Εν συνεχεία ανοίγουν και κλείνουν διαδοχικά ο γύρος της τρέλας, ο γύρος των κοπράνων και ο γύρος της τρέλας, τα ονόματα των οποίων είναι μάλλον ενδεικτικά του περιεχομένου.

Η κάμερα του Pasolini καταγράφει με την αινιγματική ψυχρότητα ενός αόρατου παρατηρητή και αρνείται να δραματοποιήσει τα τεκταινόμενα. Καμία χαρακτηρολογία, καμία προφανής σύγκρουση: ο θεατής γίνεται κι αυτός δεσμώτης σε ένα μαρτύριο που σταδιακά μοιάζει εξαρτησιογόνο. Η ειρωνεία πλανάται στον αέρα, μέσα από τη σύνδεση των διαλόγων και τα εγκεφαλικά ντεκόρ, εκμηδενίζοντας θύτες και θύματα. Ακόμα και η ύστατη δραματική χρήση της μουσικής στη σκηνή των βασανιστηρίων δεν είναι παρά ένα… ραδιοφωνικό τραγούδι, που θα αλλάξει με μια κίνηση σε κάτι ανώδυνο. Ωστόσο, ο Pasolini δε μετατρέπει απλώς σε εικόνες τη σαδική… ανήθικη ηθική. Προσθέτει δραστικά στην εξίσωση τον παράγοντα «εξουσία», για να ερευνήσει την αλληλεπίδραση της ανθρώπινης αβύσσου με τις αντικειμενικές συνθήκες και ρόλους (μήπως να θυμηθούμε και το Dogville και να κρίνει τελικά το φασισμό ως μηχανισμό παραγωγής «σχιζοφρενών» -το φινάλε είναι καταλυτικό. Έναν φασισμό που ο Pasolini ποτέ δε θεώρησε ιστορικό απολίθωμα, συνεπώς και το Saló μόνο ως ετεροχρονισμένη κριτική δε μπορεί να προσπεραστεί.

Υ. Γ. Για όσους αρέσκονται σε συνδέσεις και συμπτώσεις, η διασκευή ενός σαδικού έργου από τον Ιταλό σκηνοθέτη έμελλε να πιστοποιήσει το παράλληλο των βίων τους. Εκτός νόμου στον έρωτα και ελεύθερος σκοπευτής στην πολιτική, μαύρο πρόβατο για τους ενταγμένους μαρξιστές και μονίμως στο στόχαστρο ακροδεξιών στοιχείων, ο Pasolini ίσως να υπέγραψε τη θανατική του καταδίκη με αυτό το άκρως πολιτικό χρονικό του σαδομαζοχισμού –η δολοφονία του πιθανότατα κουκουλώθηκε ως σεξουαλικό έγκλημα.